رویکرد دولت‌مدار به بازآفرینی شهری و اعیانی‌سازی وابسته: تحلیل عملکرد ذینفعان کلیدی در نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر در مشهد

اعیانی‌سازی فرایندی مشتمل بر ارتقای دارایی‌های تنزل‌یافته یا فرسودۀ شهری توسط طبقه متوسط یا عاملان ثروتمند است. این فرایند به شکل نیرومندی درون جغرافیای شهری سرمایه‌داری جریان دارد و بازتاب‌دهندۀ تعارض گروه‎های ذینفع شهری است. هدف نوشتار حاضر ارائۀ تصویر و تحلیلی داده­بنیاد از شرایط و فرایندهای حاکم بر تجربۀ اعیانی‌سازی در یکی از نمونه‌های بحث‌برانگیز آن در ایران یعنی بافت پیرامونی حرم مطهر در شهر مشهد ‎است. بر این اساس با 26 مشارکت‌کننده که به صورت هدفمند از میان مطلعین این فرایند انتخاب شده‌اند، مصاحبه عمیق به عمل آمده است. با منطق نظریۀ داده‌بنیاد، متن داده‌ها (مصاحبه‌ها) بازاندیشی شده و معانی حاصل از تجربۀ اعیانی‌سازی بافت فرسودۀ پیرامون حرم مطهر شامل شش محور زیر بازیابی و صورت‎بندی شده است: شرایط زمینه‌ای اعیانی‎سازی نظیر کالایی‌شدن فزایندۀ فضای شهری، مداخلات دلخواهانۀ بخش دولتی در مسکن و زمین شهری؛ شرایط علی از قبیل انحصار شبه‌دولتی در روند خصوصی‌سازی، کمبود بودجۀ عمومی و محدودیت قدرت مانور دولت؛ شرایط مداخله‌ای مانند پیچیدگی فزایندۀ کسب ‌وکارهای کلان‌شهری، الگوی جذب و نگهداشت سرمایه‌گذاری خارجی؛ شرایط راهبردی از جمله برهم‌خوردگی قواعد بازار آزاد از سوی ذینفعان دولتی و شبه‌دولتی، جستجوی منفعت از قِبَل عرضه و تقاضای رانت و شرایط پیامدی اعیانی‎سازی همچون رانده‌شدگی ذینفعان متقدم از فرایند بازآفرینی شهر و تضعیف بنیان‌های اقتصادی اجتماعی ساختارهای مردم‌سالارانه. حاصل انتزاع نهایی از معناکاوی متن (مصاحبه‌ها) این است که تجربۀ اعیانی‎سازی بافت فرسوده حرم رضوی، نوعی «رویکرد دولت‌مدار به بازآفرینی شهری و اعیانی‌سازی وابسته» است.